Het grootse Veen
Karakter
Dit gebied bestaat uit het weidse oostelijke deel van de gemeente en Odoornerveen en omgeving aan de zuidwestzijde. Een gebied dat ‘eigenhandig’ is ontwikkeld tot een rationeel, grootschalig agrarisch gebied. En die eigengereidheid zit nog steeds in de cultuur. Het grootse Veen is een gebied waar de inwoners zelf graag aan het roer staan en de ruimte krijgen en de ruimte nemen op en rond het erf voor hobby of werk.
Na de laatste ijstijd ontstonden in dit deel uitgestrekte veenmoerassen. Het veen wordt vanaf de 16e eeuw gewonnen als turf. Vanaf de 18e eeuw worden de ontginningen planmatig aangepakt met een systematische opzet van kanalen en wijken vanaf het Stadskanaal. Bij Odoornerveen zorgt het Oranjekanaal met zijtakken voor de ontsluiting van het veengebied.
Het verhaal van de veenontginning in alle facetten is hier heel goed leesbaar.
De dorpen volgen de structuur van ontginning. Langgerekte lintdorpen met een eigen karakter zijn het gevolg. Goed bereikbaar en ontsloten. Met een duidelijke relatie met het open, omliggende agrarische gebied. De ontwikkeling van het gebied zorgde in de 19e eeuw voor een enorme groei van de inwoners en de bedrijvigheid. Statige boerderijen en huizen springen in het oog.
Het is een gebied dat nu ogenschijnlijk veel ruimte biedt voor landbouw op grote schaal. Het gebied is van grote waarde voor de zetmeelindustrie.
Met de komst van de windmolens is het gebied ook belangrijk geworden voor het opwekken van duurzame energie. Een proces dat sporen heeft nagelaten in het gebied en bij de mensen. In combinatie met de gerealiseerde zonneparken maakt het ook dat de gemeente Borger-Odoorn op het vlak van energie in dit gebied haar steentje meer dan heeft bijgedragen.
Op het vlak van recreatie en toerisme is het gebied vaak nog onontdekt. Het vraagt vaak een tweede keer kijken om de schoonheid van het gebied te zien.
Waar willen we aan werken?
De waarden van het gebied zoals hierboven beschreven zijn het vertrekpunt bij ontwikkelingen. Om te behouden en waar het kan te versterken. De grootschalige openheid, de structuur van wijken en kanalen en langgerekte lintdorpen met robuuste bomenrijen als plaats voor bebouwing. Waar mogelijk benutten we de kans om het meer gebiedseigen te maken. Bijvoorbeeld nieuwe woonbuurten passend in de orthogonale structuur van kruisende lijnen. Bij uitbreiding van (agrarische) bedrijven zoeken wij naar de achtergrens van het bebouwde deel van het lint en we laten de tussenliggende wegen onbebouwd.
Bron Woonvisie 2022+
Vooruitlopend op deze Omgevingsvisie is met de Woonvisie 2022+ een programma ontwikkeld gericht op de woningvoorraad. Deze is voor dit onderwerp de leidraad. Met als centraal doel dat je jong kunt zijn en oud kunt worden in Borger-Odoorn. Met een passende en voor iedereen bereikbare woningvoorraad. Dit betekent allereerst verbetering en verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. Soms door sloop- en nieuwbouw van huurwoningen zoals samen met de woningbouwcorporaties is gedaan in Nieuw Buinen en 2e Exloërmond.
Bron Woonvisie 2022+
Maar ook het toevoegen van nieuwe woningen uitgaande van groei van de woningvoorraad. Inpassingen in de linten als vorm van maatwerk als eerste stap. In eerste instantie is de inzet gericht op bouwen op eigen gemeentelijke gronden. Zoals in Nieuw-Buinen, 2e Exloërmond, Drouwenermond en Valthermond. Goed bereikbaar en nabij voorzieningen. De Woonvisie combineert scenario’s (basis, midden en hoog) met specifieke kenmerken (voorzieningen, bereikbaarheid en vierkante meter -waarde). Dit leidt tot bovenstaande verdeling van de groeipotentie per kern. Om dit vervolgens af te zetten tegen de capaciteit van inbreidingslocaties in dezelfde kernen. Met deze uitgangspunten gaan we op pad naar uitwerkingen en realisatie.
Bij woninguitbreiding, transformatie of herstructurering is ook oog voor de woonomgeving. De aspecten gezond, schoon en veilig zijn altijd onderdeel van de afwegingen rond inrichting van het openbaar gebied. Dit maakt dat niet alleen de woning maar ook de woonomgeving kwaliteit heeft rekening houdend met de gebiedskenmerken. De typisch veenkoloniale structuur is voor ons de basis waarop we verder bouwen. Dat betekent dat we aandacht hebben voor stevige, vaak tweezijdige erfbeplanting op grote boerenerven, voor doorzichten vanuit het lint naar het achterliggende landelijk gebied. Bij woonuitbreiding houden we vast aan de kenmerkende orthogonale opzet van de dorpen.
Voorzieningen zijn van belang. Zoals gezegd niet in de zin dat alles overal beschikbaar is. Samen hebben we veel. En wat niet ter plaatse is, is er toch als het maar bereikbaar is. De hoofdkernen hebben de meeste inwoners en voorzieningen en vervullen daarmee ook een functie voor de omliggende dorpen. Dat blijft zo. Supermarkten, medische voorzieningen, onderwijs en kinderopvang bijvoorbeeld. Nieuw-Buinen is de grootste plaats op het Veen. Ook 2e Exloërmond en Valthermond zijn hoofdkernen. En Stadskanaal is weliswaar over de grens van gemeente en provincie maar naast de deur. Vanuit Odoornerveen is Odoorn onder handbereik en Emmen niet ver weg. Ook Schoonoord vervult, net over de gemeentegrens een rol als voorzieningendorp. We kiezen ervoor om de bovenlokale voorzieningen, zo nodig, te (blijven) concentreren in deze kernen.
Voor bereikbaarheid ligt de focus op het wegennet en het gebruik van de auto. Bij de categorisering en inrichting van het wegen- en fietspadennetwerk is de bereikbaarheid van de hoofdkernen een belangrijk aspect. Andere dorpen, groot en klein, sluiten aan op deze hoofdstructuur. Door de lange afstanden tot (basis)voorzieningen in de Veenkoloniën is en blijft de auto een belangrijk vervoermiddel. Daarnaast blijven wij inzetten op goede fiets- en openbaarvervoer voorzieningen en stimuleren we het gebruik hiervan. De volgende stap van daadwerkelijk gebruik, is aan de inwoner. Een spoorverbinding ontbreekt. De N379 vormt de noord-zuid verbinding. En via de N374 is Borger onder handbereik. Vandaar zijn goede busverbindingen met Emmen en Groningen. De inzet op de aanleg van de Nedersaksenlijn zou de ontbrekende schakel tussen Enschede en Groningen aanbrengen door spoor aan te leggen tussen Emmen en Stadskanaal. Dit zou ook voor Borger-Odoorn en zeker voor het oostelijk deel van onze gemeente een goede aanvulling op de bereikbaarheid zijn. Wij zetten daar met onze partners in de regio dan ook vol op in.
Landbouw is een van de belangrijkste functies in dit gebied. Een functie waar ruimte voor is. Ruimte voor ontwikkeling naar een duurzame, toekomstbestendige sector. Dat kan gaan om bedrijfsuitbreiding of –verandering gericht op een toekomstbestendige bedrijfsvoering. Dit kan alleen in combinatie met duurzaamheid en met zorg voor een goede landschappelijke inpassing passend bij de waarden van het gebied. Anders werken we niet mee. Kortom; ja mits. Om de landbouw de toekomst te geven, moeten we ook de waterkwaliteit verbeteren en bouwen aan een watersysteem dat water vasthoudt in tijden van droogte en in tijden van overlast. Daarnaast zoeken we naar mogelijkheden om stofstormen tegen te gaan in perioden van droogte. Daarbij kijken we of we landschappelijk passende oplossingen kunnen vinden, die tegelijkertijd bijdragen aan versterking van onze klimaatdoelen, vergroten van de recreatieve aantrekkelijkheid van het gebied en zorgen voor een verbetering van de biodiversiteit.
Met de bouw van windmolens en de aanleg van zonnevelden is binnen onze gemeente een forse bijdrage geleverd aan de energietransitie. Dit heeft een forse impact gehad in het veengebied. Op het landschap en op de mensen. Dit maakt ook dat in ieder geval tot 2030 geen nieuwe grootschalige zon- of windplannen aan de orde zullen zijn in het kader van de Drentse Regionale Energie Strategie (RES). We richten ons op energiebesparing, gebouwverduurzaming, kleinschalige coöperatieve initiatieven en zon op dak. Samen met Enexis en Tennet heeft het verbeteren van het netwerk de hoogste prioriteit. Anders stokt ook de verduurzaming van woningen en bedrijven. En als het gaat over nieuwe initiatieven dan kan alleen samen met onze inwoners en ondernemers met een eerlijke verdeling tussen van de lusten naast de lasten. De warmtetransitie krijgt handen en voeten in de wijkuitvoeringsplannen. Oplossingen voor nieuwe vormen van warmtevoorziening.
Wat betreft klimaatadaptatie zijn de opgaven eveneens groot. Water en bodem staan centraal bij het maken van afwegingen of inrichting en gebruik. Om bodemdaling door veenoxidatie tegen te gaan of te vertragen kan het aanpassen van het waterpeil aan de orde zijn. Een peilaanpassing heeft een peilbesluit nodig van het waterschap. Veenoxidatie is een CO2 klimaatopgave en verdergaande bodemdaling heeft uiteindelijk impact op het huidige gebruik van de gronden. In samenspraak met de provincie en het waterschap heeft dit onze aandacht.
Dit gaat gevolgen hebben voor het gebruik van gronden. Borger-Odoorn is onderdeel van het ontwikkelen van een regionale adaptiestrategie.
De gevolgen zijn op dit moment niet goed te overzien. Behalve dat ze fors kunnen zijn. Dit alles vraagt gesprek en afstemming met de eigenaren, gebruikers en collega-overheden. Wij zullen als gemeente zorgdragen voor het voeren en op gang houden van dit gesprek met alle betrokkenen.
Wat betreft het behoud van openbaar vervoer in het gebied, is daadwerkelijk gebruik door inwoners van groot belang. Wij hebben de bereikbaarheid met openbaar vervoer van Nieuw-Buinen, 2e Exloërmond en Valthermond naar Stadskanaal, van Nieuw-Buinen naar Borger en van Valthermond naar Emmen weten te behouden en de verbinding van 2e Exloërmond naar Emmen weten te verbeteren. Als het gebruik achterwege blijft, bestaat de kans dat deze duurzame vervoerswijze op termijn gaat verdwijnen.
De transformaties in het landelijk gebied bieden ook kansen. Voor agrarische ondernemers die op zoek zijn naar verbreding of verandering van hun bedrijfsvoering. Maar in geval van vrijkomende agrarische bedrijfsgebouwen ook voor nieuwe bedrijvigheid. Van belang is dat deze bedrijven passen in het landelijk gebied zowel wat betreft inpassing als de aard en omvang van de bedrijfsactiviteiten.
Naast de agrarische ondernemers kent het gebied een veelheid aan bedrijfsactiviteiten. Zoals gezegd zijn wij uitnodigend voor ondernemers die passen bij de aard en schaal van onze gemeente. Die ook oog hebben voor de toekomstbestendigheid van hun producten en productie. Wij stimuleren een circulaire, lokale economie. Als daarvan sprake is, is er ruimte voor nieuwvestiging of uitbreiding. Voor grootschalige, industriële bedrijven is in onze gemeente geen plek.
Initiatieven op het gebied van recreatie en toerisme kunnen rekenen op een warm welkom. Het kan bijdragen aan spreiding van de recreatiedruk binnen de gemeente. We willen graag de recreatieve aantrekkelijkheid van het gebied vergroten: zowel voor dagjesmensen als toeristen die ook blijven overnachten.